Med den bitre saken av krøkeber på tunga, og leggane raude av den fyrste røynsla med brennesleskogen, var eg ein unge konstant på oppdagingsferd. Kva smakar dette, korleis fungerer denne speledåsen, korleis kjenst denne rotne stokken mot dei glatte barnenevane mine –
Eg hadde eit hemmeleg rom. Under ein garasje drøymte eg meg vekk og kjente lukta av fiskebruk, sjø og olje. Denne staden var berre min, ingen andre ungar gjekk hit, og det vaks villbringeber rett i nærleiken. Eg var fri. For eg var midt i naturen.
Konsekvensane av å vekse opp på den måten kan ikkje gøymast vekk, for alle andre tilverer er potensielt ufrie. Nett no bur eg i ein leilegheit på Møhlenpris. Det er folk og betong og asfalt rundt meg på alle kantar. Å leve i byen gjev mogleik til å oppleve nærleik på andre måtar; Nærleik til bøkene og orda i dei. Nærleik til eige språk. Nærleik til andre menneske. Men: Du kan ikkje røyre ved maleria i museet. Du kan ikkje føle penselstroka frå 1650 mot fingertuppane dine. Då går alarmen. Ikkje røyr.
Dette er forteljinga om det vanskelege som alltid har vore der: I meg og i alle andre som kjem frå både ingen og alle stadar. Oss som lengtar til ein heim vi ikkje alltid er sikker på kor er. La meg ta deg med på reisa mi.
—
Det er midtvinters 2012. Bror min og eg sit i ein bil på veg nordover frå San Diego i Sør-California. Vi skal langt nord, langt frå palmane og sjølufta langs Highway 1. Det uttalte målet vårt er Elko, Nevada, ein middels dritby uti ingenting med seks kasino og like mange horehus. Kvart år arrangerast National Cowboy Poetry Gathering i Elko, ein poesifestival via til folk som tilbringar dagane til hest. Kvifor dette appellerer sånn til ei då 23 år gamal jente, oppvaksen i Noreg, som hatar bøner i tomatsos, redd for hestar er ho og, det er førebels usikkert. Undervegs leitar eg etter svar, tenkjer at det kanskje ligg i det amerikanarane sjølv svarar når ein spør kor dei er frå, for det er alltid eit heilt anna land enn USA. Sverige, Irland, Hallingdal, Tyskland, alle andre stadar. Dei bur i trailer parks og campingvogner, alltid klare til å dra. Guy Clark syng om det i L.A. Freeway, han syng om å berre pakke og reise:
«Pack up all the dishes
Make a note of all good wishes
Say goodbye to the landlord for me
All you know he always bored me”
No er vi på reise, og den gamle klisjeen om at vegen er målet gjev kanskje inga meining på norske svingete vestlandsvegar, men her i firefeltsdraumen er han så levande som berre det. Eg er her no. Eg er på leit etter noko eg ikkje visste at eg leita etter, eg er på jakt etter å høyre til ein plass, og eg blandar saman mi reise over dammen med far min si reise til Noreg på slutten av åttitalet, då han var rotlaus og trefte mor mi midt i hjartet av Bergen. Eg er resultatet, eg skapar ein falsk forbindelse mellom reisene våre, og eg veit eigentleg at det ikkje er haldbart. Eg er ikkje på jakt etter meir familie, gud forby, eg har så mykje familie at du anar det ikkje. Eg søkjer etter den nærleiken eg hadde til naturen som unge. Den vi alle fornektar og gøymer vekk, for vi er ikkje ungar lengre, vi er vaksne og siviliserte og vi tør ikkje gå barbeinte i graset fordi vi kan bli skitne og stukne av sprøyter. Eg veit det ikkje sjølv, der eg sitt i bror min sin bil, men det er dette eg vil vekk frå. Bilen er liten og grøn og osar av bror min sin nervøse sveitte. Vi køyrer gjennom L.A., Reno, stadar vi ikkje stoggar, det er berre songar som knyt meg til dei. Men vi er i alle fall på vegen.
Reisa mot ein djup relasjon med denne musikken starta med ein sterk fascinasjon for rockabilly, countrymusikken sin barnslege vetlebror. Det var som ei forelsking, eg høyrte berre på Wanda Jackson og Hasil Adkins og tatoverte Funnel of love på ankelen. Eit prov på evig kjærleik. Forholdet si naturlege utvikling gjekk i retning vest, då eg vart tipsa om dokumentaren Heartworn Highways av ein ven som meinte at slik Townes Van Zandt snakkar om kaninane sine i filmen ville appellere til meg. Kameraten min hadde rett, men det var noko anna som fanga meg meir; nemleg musikken og kva han representerte. Van Zandt og dei andre artistane som vart portretterte i denne filmen som kom ut i 1976, representerte ein etterlengta renessanse for country- og westernsjangaren. Dette stilskiftet som braut med den klassiske (og også sellout-) Nashville-countryen vart omtala som outlaw country. Dei kledde seg som dei ville, dei spelte kva og korleis dei ville og dei let seg inspirere av kva dei ville. Den mest kjende innafor denne epoken er sjølvsagt Willie Nelson. Men det er ikkje den langhåra texanaren eg er oppteken av. Då er heller David Allan Coe, eksfangen som opptrer i fengselet han sjølv satt i, meir interessant. Han vitsar med sine fellow inmates både frå scena og før konserten, og opptrer i ein svart dress dekorert av glitrande sølvstjerner. Berre den karakteristiske countryrøysta, der kor kjenslene nesten ligg på utsida av songen, minner om at dette er western. Og kjensler er det. I Van Zandt sin kanskje mest kjende song, som han også framfører i filmen, syng han så tårane renn på publikum:
«Sometimes I don’t know where this dirty road is taking me
Sometimes I can’t even see the reason why
I guess I keep on gamblin», lots of booze and lots of ramblin»
It’s easier than just a-waitin» ’round to die”
Songen er ei forteljing om eit hardt liv i sørstatane. Mykje av lyrikken i denne tradisjonen handlar om det: Eit liv på utsida og lengselen til det andre, anten døden eller ein annan plass som ligg langt der framme. Og dette var jo nettopp outlaws, fredlause, jaga menn – på veg ein annan stad. Det maskuline i dette vert ofte trekt fram; menn med steinansikt og tunge hjarter.
Vel. Vi er på cowboypoesifestival i Elko. Eg tilbringar fire-fem dagar her. Bror min går på kino, er åleine på motellrommet eller på ei burgersjappe medan eg pustar inn ulike kulturuttrykk mellom den iskalde vinterlufta. Lærarbeid, jodling, banjokonkurransar, lassokasting, og låvedans er berre nokre av dei. Men dette er fyrst og fremst ein poesifestival. Han handlar om orda til dei som tilbringar dagane med å reparere gjerder og å svimerke kyr. Eit forsøk på å foreine det lyriske og det fysiske, la språket skape ein forbindelse mellom nevar fulle av trælar og kunsten. Maggie Mae Sharp beskriv det slik i Hands of leather frå 1999;
«… Those hands created cords of wood
To keep our family warm,
And they fished for water in the well
On icy mornings on our farm.
…
Yes, I still miss those deeply callused hands
One could mistake for those of any man.
But none played the fiddle quite as gracefully
As my mamma’s leathered hands.”
Ein vert dratt inn i eit tilvere kor det harde arbeidet er heilt grunnleggande for å overleve. Ein kan lengte attende til den tida kor mor di sine hardtarbeidande nevar er symbolet på alt som er bra, alt som har gitt deg glede, omsorg og varme. Rytmen i denne poesien minner også påfallande ofte om hestehovar, kloppeti-klopp seier det, ein høyrer det i countrymusikken også, som om ein rimar og lagar vers frå hesteryggen.
I Elko kjem eg i snakk med eit par lokale cowboys, dei er konservative i legning og minner meg på eit vis om noko eg har sett heime, på den staden eg kjem frå kor fysisk arbeid framleis er toneangjevande i alt ein føretek seg: Ein kan ikkje anerkjenne poesien og kunsten som «ærleg arbeid». Det er som det finst ei nagande mistru til det kunstnariske som berre er ord eller unyttig bruk av tid. Korleis kan desse poetane eigentleg gjere jobben det er å drive ein ranch, til dømes, viss dei berre skal sitje og finne på dikt og vers?
Og eigentleg er jo denne romantiske tilnærminga til ein slik beinhard livsstil ein vits. Det er ein form for skjønnmåling av eit tilvere som for dei fleste av oss, rasjonelt sett, fortonar seg som slitsam – og einsam. Men det er ikkje noko romantisk ved det, slik Ross Knox, hesteskosmeden og cowboypoeten frå Oregon, seier det i diktet Easy chairs and saddle sores:
“But there ain’t nothing romantic in a cowpuncher’s life,
No matter what people say;
He’ll work hard all month with nothing ahead
But a night on the town come payday. …”
Og når Ross Knox kan vere både hesteskosmed og poet, eller forfattaren Amy Hale Auker drive ein ranch ilag med ektemannen i Arizona samstundes som ho gjev ut bøker, så fell mistrua på steingrunn, lik nattemørkret fell over Mojaveørkenen.
—
Eg er ikkje lenger det nysgjerrige barnet. Og det å vekse opp handlar kanskje om å gje slepp på det hemmelege rommet. Men ei viss lengt ligg der alltid, ei lengt mot å la nevane gli over rotne stokkar, mot evna til å la seg fange i augeblinken, slik berre ungar kan. Som vaksen materialiserer dette seg i noko anna som passar betre i vaksenverda: Lengta mot noko anna enn giftlokk og asfalt, og ein fysisk nærleik i arbeidet. Kanskje er motsetnaden mellom by og bygd og poesi og natur bygga på falske premiss, men eg må likevel spørje: Du som les dette, er du bonde, fiskar eller handtverkar? Vil du nokon gong eige ditt eige arbeid på same måte som ein med tjuefem kyr i fjøsen eig det? Eller slik ei som kan køyre forbi hus ho har bygd, hus det bur folk i? Vil arbeidet ditt nokon gong puste, slik det tonnet med sei pustar før det ligg på botnen av ein førti fots sjark?
Difor er cowboylivet så tiltrekkande; det er både veldig nærme og veldig langt unna på ein gong. Det minn meg om heime på bygda, om oppveksten min og dei rundt meg med sine trygge arbeidsnevar. Og det ligg langt der framme. Eit tilvere og ein stad å vere på veg til. For eg er kanskje like rotlaus som far min var, likevel, kanskje finn eg aldri den roa som skal til for å slå meg ned ein plass, eg er jo både norsk, dansk og amerikansk, eg er frå både byen og bygda, og det er kanskje difor eg elskar det når eg får høyre Alabama Highway med Steve Young;
“Alabama Highway, take me on, beneath the moonlight
toward the day
turn supernatural, take me to the stars, and let me play
I wanna be free
Alabama Highway»
Men kanskje er det berre ein ungjentedraum som handlar om at graset alltid er grønare på den andre sida av prærien. Eller at lukka alltid ligg der midt i mellom ein plass, på veg frå eit liv til eit anna. Slike spørsmål kan ikkje svarast på anna enn ved å undersøke det på eige hand, så når du les dette er eg på den andre sida av jorda. Eg sit kanskje i ein bil på veg til ein ranch i Arizona, eller rek gatelangs i San Francisco. Kven veit kor eg skal. For ungjentedraumar er svære greier. Og dette må du vite: Cowboystøvlane mine får du aldri.
Sentimentalt sukkerkick 